Jedna czy dwie instancje

Czy postępowanie zmierzające do stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego jest jedno- czy dwu- instancyjne? Na to pytanie trudno jednoznacznie odpowiedzieć – wszystko zależy bowiem od okoliczności sprawy. Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że w procesie małżeńskim nie ma „limitu” instancji, to jest, że sprawa może być rozpatrywana w trzeciej, czwartej i dalszych instancjach.

Reforma Franciszka dokonana w 2015 r.

W 2015 r. papież Franciszek dokumentem motu proprio Mitis Iudex dokonał reformy prawa małżeńskiego procesowego. Na mocy tej reformy wyrok zapadły w I instancji, po upływie terminów przewidzianych na wniesienie apelacji, staje się wyrokiem prawomocnym i wykonalnym. Przed reformą do stwierdzenia nieważności małżeństwa było konieczne uzyskanie dwóch zgodnych wyroków pro nullitate, czyli przemawiających za nieważnością związku małżeńskiego. Wydanie wyroku afirmatywnego, czyli stwierdzającego nieważność, przez Sąd I instancji było niewystarczające i wiązało się z obligatoryjną apelacją. Dopiero, gdy Sąd II instancji zatwierdził wyrok I instancji, wyrok ten stawał się po upływie terminów na ewentualne kolejne apelacje, prawomocny i wykonalny. 

Aktualny stan prawny

Aktualnie wyrok Sądu I instancji jest prawomocny, a po upływie terminów przewidzianych na apelację także wykonalny. Gdyby jednak strona czuła się wyrokiem w jakimś zakresie pokrzywdzona, ma prawo wnieść do Sądu II instancji apelację. Nie ma ona jednak już charakteru obligatoryjnego, a jedynie fakultatywny.

Gdzie apelować?

W wyroku zawsze powinna znajdować się informacja do jakiego sądu i w jakim terminie przysługuje stronie czującej się pokrzywdzoną wyrokiem, apelacja. Z Sądu diecezjalnego apelacja przysługuje do Sądu metropolitalnego. Z Sądu metropolitalnego przysługuje apelacja do Sądu na stałe wyznaczonego przez Stolicę Apostolską do rozpoznawania spraw tegoż Sądu w II instancji. Zawsze przysługuje stronie prawo apelacji do Trybunału Roty Rzymskiej. Powyższe zasady dotyczą apelowania z Sądu I instancji do II instancji. W przypadku apelacji od wyroku Sądu II instancji do Sądu III i kolejnych instancji należy apelować do Trybunału Roty Rzymskiej – jedynego właściwego Sądu do rozpoznawania spraw w III i kolejnych instancjach.